Иммунитет – бұл дененің қарсыласу қабілеті. Иммундық жүйе бөгде жасушаларды, түрлі инфекциялар мен вирустарды бейтараптандырады, содан кейін оларды жойып жібереді. Бүгін біз осы тылсымға толы иммундау жүйесі туралы тарқататын боламыз.
ИММУНИТЕТТІҢ БҰЗЫЛУ БЕЛГІЛЕРІ
Жиі салқын тигеннен болатын аурулар, температураның көтерілуінің ұзақтығы, созылмалы шаршау синдромы, буындар мен бұлшықеттердегі ауырсыну, ұйқының бұзылуы, жиі бас ауруы, теріде бөртпелердің пайда болуы – мұның бәрі иммундық жүйенің бұзылыстарының көрінісі болып табылады және ағзаның қорғаныш күшін күшейтуді қолға алып, дәрігерге жүгінудің себебі болмақ. Адамның иммун жүйесі жартылай тұқым қуалаушылыққа тәуелді. Себебі ол құрсақта және қалған 50%-ы өмір сүру деңгейінен қалыптасады. Адамның иммунитеті пайдалы ұйқының, жаттығу мен үйлестірілген тағамның арқасында сақталады. Әдетте адамдар иммунитетті сақтаудың рөлі мен мүмкіндігін тек ауырған кезде ғана ойлайды, ал бұның өзі иммун тапшылығының салдары болып табылады.
Сондықтан әрбір адамға денсаулығын сақтау және иммундық жүйені нығайту маңызды, әсіресе көктем қарсаңында. Себебі, бұл уақытта ағза ерекше қолдауды қажет етеді. Сондайақ, жедел респираторлы аурулар мен жедел респираторлық-вирустық инфекциялардан немесе тұмаудан зардап шеккендерге және үлкен физикалық күштерді сезінетіндерге иммунитетке назар аудару керек. Бұл ретте, иммунитетті нығайтатын арнайы құралдардың көмегімен денсаулықты қалыпқа келтіруге болады. Дегенмен, ағзаны нығайтудың көптеген қосымша жолдары да бар.
ОНЫҢ АЛҒАШҚЫ ЖОЛЫ – ДҰРЫС ТАМАҚТАУ
Тамақтану – вирустар мен аурулардан қорғанудың кепілі және ағзаның қорғаныш күшін жақсартуға ықпал ететін маңызды фактор. Азықтану сандық және сапалық тұрғыдан да мүмкіндігінше пайдалы болуы керек. Сіздің мәзіріңізде жануар мен өсімдік тектес ақуыздар болуы қажет. Жануар ақуызы ет, балық, жұмыртқамен сүтте, ал өсімдік ақуызы – бұршақ пен үрмебұршақта, қарақұмық және сұлы жармасында болады. Сондай-ақ, сиырдың бауыры мен асшаяндар, мидия, кальмар секілді теңіз өнімдері де иммундық жүйенің қызметіне пайдалы.
Бірақ кез келген жағдайда иммуно күшейткіштерді өздігінен қабылдай беруге болмайды. Ал дәрігер осы препараттарды тағайындамас бұрын стандартты терапияның қажетті нәтиже бермегеніне көз жеткізуі тиіс. Сонымен қатар, науқастың иммунограммасын зерттеп, иммуно күшейткіштерді қолданудың ұзақ мерзімді тәжірибесіне, атап айтқанда, белгіленген дәрілік препараттардың ұзақ мерзімді әсерін бағалауға негізделген тәжірибеге көз жеткізуі керек. Сондай-ақ, зімбір, бөріқарақат, қалампыр, күнзе, даршын, насыбайгүл, кардамон, куркума, лавр жапырағы және ақжелкек иммунитеті жақсы көтереді.
АҒЗАҒА ДӘРУМЕНДЕР ҚАЖЕТ
Иммундық жүйені нығайту үшін витаминдер мен микроэлементтер қажет. Олардың жетіспеушілігін мультивитаминдік кешендердің көмегімен толықтыруға болады. Бірақ жалпы алғанда, витаминдер мен микроэлементтерді табиғи түрде алған жөн. Мысалы, А витаминін сәбізден, жүзімнен, жасыл көкөністерден, яғни барлық қызыл және қызғылт-сары жемістер мен көкөністерден алуға болады. Ал С витамині итмұрын, мүкжидек, итбүлдірген, қырыққабат, әсіресе ашытылған қырыққабатта, цитрустарда кездеседі. Е витамині – күнбағыс, зәйтүн немесе жүгері майында болады. В тобындағы витаминдер бұршақта, дәнді дақылдарда, жұмыртқада, кез келген көкөністе және жаңғақтарда көп болады.
Микроэлементтердің ішінде мырыш пен селен иммунитетке оң әсерін тигізеді. Мырышты балықтан, ет пен бауырдан, жаңғақтан, бұршақ және үрмебұршақтан алуға болады. Ал селен балықта, теңіз өнімдерінде, сарымсақта кездеседі. Сонымен қатар, темір, мыс, магний және мырыш секілді минералды заттарды бауыр мен бүйректен, жүрек, жаңғақ, бұршақ және шоколадтан алуға болады.
СУЫҚҚА БЕЙІМДЕЛУ ДЕ – МАҢЫЗДЫ
Ең алдымен ерекше емес қорғанысты көбейте отырып, аурудың кез келген түріне алдын-ала дайындалу керек. Ағзаны шынықтыру әдісі туралы бәрі біледі. Бірақ көпшілігі ағзаны шынықтыру суыққа бейімделу деп санайды. Мысалы, қыста іш киіммен қарда жүру. Бірақ шын мәнінде, ағзаны шынықтырудың мәні – шырышты қабық жаттығулары кезінде температураның күрт өзгеруіне жылдам жауап беруінде болмақ. Жаттығулар өте қарапайым болуы мүмкін. Мысалы, қолдан шынтаққа дейін кезекпен суық және ыстық су құйыңыз. Суық судың температурасы +20°C, ыстық судікі +35°C болуы керек. Су құюды күн сайын, күніне 5-7 минут, таңертең немесе кешке жасаған жөн. Әсіресе, бұл рәсім балаларға жақсы көмектеседі.
ТЫНЫШТЫҚ ЖӘНЕ ТЕК ҚАНА ТЫНЫШТЫҚ!
Күйзеліс – иммунитеттің негізгі жауларының бірі. Ең қауіпті күйзеліс түрі бақыланбайтын күйзеліс. Бұл кезде адамдар өз эмоцияларымен күресуге қабілетсіз болады. Ақыл-ой дағдарысынан құтылудың тек бір ғана жолы бар. Мұндай кезде барлық жағдайға тыныштықпен қарау керектігін және жағдайды өзгерте алмайтын болсаңыз, онда оны солай қабылдау керек екенін жиі еске түсіріңіз.
КҮЛКІ — ӨМІРДІ ҰЗАРТАДЫ
Егер сіз кейде күйзелісті сезінуге мәжбүр болсаңыз, онда оның орнын күлкімен өтеңіз. Күлкі денеге қалыпты жаттығулар секілді әсер етеді. Ол қан қысымын төмендетіп, күйзелісті жеңілдетеді және иммундық жүйені күшейтеді. Сонымен қатар, күлкі тәбетті жақсартады, холестерин деңгейін азайтып, жүрек-тамыр жүйесі ауруларының және қант диабеті ауруының қаупін төмендетеді.
МЫСЫҚ АСЫРАҢЫЗ
Мысықтар иелерін жүрек ауруларынан қорғап, жүйке жүйесіне оң әсер ете отырып, олардың иммунитетін жақсартады деп есептеледі. Мысықтың дене температурасы 38-39 градус. Ал егер адам суық тиіп ауырып қалса, пырылдаған мысық иесінің жанына жатып оның денесін жылытады. Соның арқасында, мысық тұмауға қарсы күресуге көмектеседі және қожайынының күйзеліске қарсы тұрақтылығын сақтап, күшейтеді. Мысықтар көне заманнан бері келе жатқан ең танымал және сүйікті үй жануары болып табылады.
ИММУНИТЕТТІ КӨТЕРУГЕ АРНАЛҒАН ХАЛЫҚТЫҚ ЕМДЕУ ҚҰРАЛДАРЫ
Мысалы, шашыратқы түбірі иммундық жүйені нығайтады және вирустардан қорғайды. Егер суық тию және жедел респираторлық-вирустық инфекциялармен жиі ауыратын болсаңыз, каланхоэ шырынының көмегімен ағзаны нығайтып көріңіз. Ағзаның күшін нығайтуға дене шынықтыру да жақсы көмектеседі. Оның ең қарапайым жолы синтетикалық материалдан жасалған алашаны алып, оны иммунитетті арттыратын өсімдіктер тұн-басымен дымқылдатып және соған жалаң аяқ тұру керек.
ТАРИХИ ДЕРЕК
«Иммунитет» ұғымын ғылымға орыс ғалымы Мечников пен неміс қайраткері Эрлих енгізген. Олар ағзаның әртүрлі патологиялармен күресу процесінде белсендірілетін қолданыстағы қорғаныс механизмдерін зерттеді. Ең алдымен, ғалымдарды инфекцияларға реакция қызықтырды. 1908 жылы олардың иммундық жауапты зерттеу саласындағы жұмыстары Нобель сыйлығымен марапатталды. Сонымен қатар француз Луи Пастердің еңбектері де зерттеуге үлкен үлес қосты. Ол адамға қауіпті бірқатар жұқпалы ауруларға қарсы егу әдісін жасады. Бастапқыда дененің қорғаныс құрылымдары өз қызметін тек инфекцияларды жоюға бағыттайды деген пікір болды. Алайда, ағылшындық Медавардың кейінгі зерттеулері иммундық механизмдер кез келген шетелдік агенттің шабуылымен іске қосылатынын және кез келген зиянды араласуға жауап беретінін дәлелдеді. Бүгінгі күні қорғаныс құрылымы негізінен организмнің әртүрлі антигендерге төзімділігі ретінде түсініледі. Иммунитет — бұл «жауларды» жоюға бағытталған дененің жауабы. Егер денеде қорғаныс күштері болмаса, адамдар қоршаған ортада қалыпты өмір сүре алмас еді. Иммунитеттің болуы патологияларды жеңуге мүмкіндік береді, кәрілікке дейін өмір сүруге жол ашады.
БАЛАНЫҢ ИММУНДЫҚ ЖҮЙЕСІ
Оның қалыптасуы жүктіліктің алғашқы апталарында басталады. Баланың иммундық жүйесі туылғаннан кейін де дамиды. Негізгі қорғаныс элементтерін төсеу ұрықтың тимус және сүйек кемігінде жүзеге асырылады. Нәресте құрсақта жатқанда оның денесі аздаған микроорганизмдермен кездеседі. Осыған байланысты оның қорғаныс механизмдері белсенді емес. Бала туылғанға дейін ананың иммуноглобулиндері арқылы инфекциялардан қорғалған. Оған кез келген факторлар теріс әсер етеді, содан кейін нәрестені қорғаудың дұрыс қалыптасуы мен дамуы бұзылуы мүмкін. Туылғаннан кейін бұл жағдайда бала басқа балаларға қарағанда жиі ауыруы мүмкін. Бірақ жағдай басқаша болуы мүмкін. Мысалы, жүктілік кезінде баланың анасы жұқпалы аурумен ауыруы мүмкін. Ал ұрық бұл патологияға күшті иммунитет қалыптастыра алады. Туылғаннан кейін организмге көптеген микробтар шабуыл жасайды. Иммундық жүйе оларға қарсы тұруы керек. Өмірдің алғашқы жылдарында дененің қорғаныс құрылымдары антигендерді тану және жою үшін өзіндік «үйренуден» өтеді. Сонымен қатар микроорганизмдермен байланыстар есте қалады. Нәтижесінде «иммунологиялық жады» қалыптасады. Бұл бұрыннан белгілі антигендерге жылдамырақ реакция үшін қажет. Жаңа туылған нәрестенің иммунитеті әлсіз деп санау керек, ол әрқашан қауіпке төтеп бере алмайды. Бұл жағдайда көмекке анадан жатырда алынған антиденелер келеді. Олар өмірдің алғашқы төрт айында денеде болады. Келесі екі айда анадан алынған ақуыздар біртіндеп жойылады. Төрт айдан алты айға дейінгі кезеңде нәресте ауруға ең сезімтал. Баланың иммундық жүйесінің қарқынды қалыптасуы жеті жасқа дейін жүреді. Даму процесінде организм жаңа антигендермен танысады. Осы кезеңде иммундық жүйе үйреніп, ересек өмірге дайындалады.
Дайындаған А.МАНАСБАЕВА