GUMOL стратегиялық зерттеулер орталығы Маңғыстау облыстық денсаулық сақтау басқармасының қолдауымен жобасын қолға алған болатын. Осы аптада аталған жоба аясында жүргізілген талдау қорытындысы талқыға салынды.
Орталық директоры Гүлден Әубәкірованың айтуынша, денсаулық сақтау жүйесі – халықтың денсаулығын сақтауды қамтамасыз ететін әрбір мемлекет өмірінің негізгі саласы. Қазіргі әлемдік денсаулық сақтау жүйесі үлкен өзгерістерге ұшырауда, ғалымдар, нанотехнологиялар, робототехника және адамның гендік түрленуін зерттеудің арқасында үздіксіз даму жүріп жатыр. Дегенмен, қазақстандық денсаулық сақтау саласы даму жолында көптеген кедергілерден өтуде, оның ішінде білікті кадрлардың жетіспеушілігі, жаңартылған материалдық-техникалық база, жалпы жүйенің тиімсіздігі.
Әсіресе, ел өңірлерінің тұрғындары проблемаларды бастан кешуде, өйткені республикалық маңызы бар қалаларға көбірек көңіл бөлініп, өңірлер мен ауылдық елді мекендер артта қалып отыр.
2015 жылғы 16 қарашада «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру туралы» Заң қабылданды. МӘМС жүйесінің арқасында бағдарлама бойынша сақтандырылған барлық азаматтар медициналық қызметтерге тең қол жеткізе алады. Осыған қарамастан, МӘМС жүйесін оңтайландыру және халықты осы жүйенің маңыздылығы мен қажеттілігі туралы барынша нақты хабардар ету қажет.
«Бүгінгі таңда Маңғыстау облысында мемлекеттік медициналық қызмет көрсететін денсаулық сақтау басқармасының 43 ведомстволық бағынысты медициналық ұйымдары жұмыс істейді. Өңірдің медицина қызметкерлері мен пациенттері, Қазақстан Республикасының қалған халқы сияқты, медициналық мекемелердің, дәрілік заттардың, тар шеңберлі мамандардың, материалдық-техникалық жарақтандырудың, экологиялық проблемалардың және т.б. жетіспеушілігі сияқты проблемаларға тап болады. Осы мәселелерді шешу мақсатында проблеманы жан-жақты зерттеу, халық пен дәрігерлердің қажеттіліктерін зерделеу қажет», – дейді Гүлден Әубәкірова.
Осыған байланысты, Маңғыстау облысы халқының медициналық қызметтерді алу саласына қатысты проблемалары мен қажеттіліктерін зерделеу мақсатында әлеуметтанулық зерттеу басталды. Зерттеу барысында сандық және сапалық әдістер қолданылды, соның ішінде халыққа сауалнама жүргізу, «құпия клиент» және сараптамалық сауалнама жүргізілді.
Бұл есеп зерттеу нәтижелерін көрсетеді, есеп қорытындысында денсаулық сақтау жүйесін жақсарту мен медициналық қызмет көрсету бойынша жалпы ұсыныстар берілген.
«Зерттеу нәтижесінде, жалпы алғанда, респонденттер денсаулық жағдайын өте жоғары бағалайтынын атап өтуге болады (74,0% респондент денсаулығын өте жақсы немесе жақсы деп бағалады). Сонымен қатар, респонденттердің жартысы өткен жылы денсаулығының жақсарғанын атап өтті. Денсаулық сақтау үшін респонденттер көбінесе жаман әдеттерден аулақ болып, дәрумендер қабылдайды», – дейді GUMOL стратегиялық зерттеу орталығының директоры.
Соңғы 12 айда респонденттер денсаулықты тексеру мақсатында дәрігерге жиі жүгінді (41,9%), шамамен бірдей үлес сырқатынан емделу мақсатында жүгінді. 64,6% респондент медицина мекемелеріне МӘМС арқылы қаралады. Әдетте қатысушылар жеке емханаларға қарағанда мемлекеттік емханаларға жиі жүгінеді.
Жекеше мекемелерге баруды қалайтындар арасында мемлекеттік емханалардағы үлкен кезектер мен нашар жағдайлар туралы пікір бар. Өткен жылы дәрігерге бармаған 37,1% респондент өз бетінше емделгенді жөн көреді.
16,2% респондент медициналық қызметті бір айдан аз уақыт бұрын алған, көпшілігі (21,4%) 6-12 ай бұрын медициналық көмек алды. Дәрігерге соңғы сапарын бағалай отырып, 47,5% респондент дәрігердің көмегінің арқасында оң нәтижеге қол жеткізілгенін айтты. Кезекте күту уақыты бойынша респонденттердің үлесі елеулі айырмашылық көрсеткен жоқ, 30,1% респондент дәрігерге нақты белгілеген уақытта кірген, 21,9% – 23,1% бөлігі әдетте 5 минуттан 30 минутқа дейін күтеді. Респонденттердің көпшілігінің айтуынша, медициналық мекеме үйлерінен 1-10 км қашықтықта орналасқан (1-5 км – 27,6%, 5-10 км – 26,4%).
Әдетте респонденттерге қызмет көрсететін медициналық мекемені бағалау кезінде қажетті ақпарат жетіспейтінін айтты (39,6%), сондай-ақ респонденттердің бір бөлігі барлық қажетті қызметтерді/процедураларды бір медициналық мекемеден алуға болады дегенмен келіскен жоқ (41,5%), барлық мамандықтар/бағыттар бойынша дәрігерлер бола бермейтінін айтқан респонденттер де бар (45,4%).
МӘМС туралы 85,9% респондент хабардар (51,4% – біледі, 34,5% – естуі бар, бірақ егжей-тегжейін білмейді). Тек 66,6% ғана МӘМС нені қамтитынын біледі (35,2% біледі, 31,4% – естуі бар, бірақ егжей-тегжейін білмейді). 34,6% МӘМС енгізілгеннен кейін қызмет көрсетуде қолайлы өзгерістер болғанын айтты.
Респонденттер елді мекендерде білікті дәрігерлер (67,5%) және шипажайлар (56,0%) жеткіліксіз деді.
Сонымен қатар, құпия клиенттердің 20 сапары нәтижесінде облыстың медициналық мекемелерінде бірқатар проблемалар анықталды. Кейбір медициналық мекемелерде қабылдау үшін қабылдау бөліміне қоңырау шалу мүмкін болмады немесе көп уақыт қажет болды, тек 7 қатысушы хабарласа алды. Зерттеуге қатысқан барлық медициналық мекемелер үшін онлайн жазба қолжетімді емес, 20 қатысушының ішінде тек 9 адам онлайн жазыла алды. Көптеген мекемелерде жақсы күтілген және ыңғайлы күту залы, жеткілікті анықтамалық ақпарат және әзетті әкімшілік бар. Керісінше, 4 қатысушы Ақтау қ. әкімшінің жұмысына наразы болып, достық емес жағдайды атап өтті.
12 қатысушы белгіленген уақытта қабылданды, 3 қатысушы жазылу кезінде әкімшінің қателігінен немесе дәрігердің бос болмауынан қабылдауға кіре алмады. Жалпы алғанда, 16 қатысушы қабылдауға көңілі толды, тек 1 қатысушы қабылдау нәтижесіне көңілі толған жоқ және қызметтердің негізсіз жоғары бағаларын атап өтті.
Барлық қатысушылар медициналық мекемелерде қызметтерге ақы төлеудің жеткілікті тәсілдерінің бар екендігін атап өтті, 18 қатысушы бағалар туралы толық ақпарат алды, сондай үлесі МӘМС арқылы қызмет көрсету бойынша ақпарат алды. 14 қатысушы қызметті МӘМС есебінен төлесе, қалғандары өз қаражатына тексерілді.
Өз кезегінде, төрт сарапшыға жүргізілген сауалнамасы бойынша мыналар анықталды:
Сауалнама барысында сарапшылар денсаулық сақтау жүйесінің ұйымдастырылмағанын, тар бағыттағы мекемелер мен дәрігерлердің тапшылығын атап өтті. Денсаулық сақтау саласы нақты алгоритмнің жоқтығынан және клиенттерге бағдарланудың төмендігінен зардап шегеді. Сонымен қатар, дәрігерлердің жетіспеушілігі басқа дәрігерлердің медициналық қызметтерді тиімсіз ұсынуына, ұзақ кезектерге әкеледі, өйткені дәрігерлер жалақының төмендігіне байланысты мемлекеттік емханаларда жұмыс істегісі келмейді, ал жас мамандар тәжірибе жинағаннан кейін жеке емханаларға ауысып кетеді, өйткені ол жерде көбірек ақы төленеді және өздерін артық қағазбастылықтан құтқарады. Сондай-ақ, сарапшылар МӘМС жүйесі туралы халықтың хабардарлығы төмен екенін айтты, бұл дәрігерлер мен пациенттер арасындағы қақтығыстарға әкеледі.
Материалдық-техникалық жарақтандырумен қамтамасыз етудегі проблемалар жаңа аппараттармен жұмыс істейтін арнайы персоналдың болмауына байланысты туындап тұр, сонымен қатар оларды пайдалану дағдылары бар дәрігерлер жеткіліксіз. Дегенмен, техниканың өзі жетіспейді, әсіресе пациенттер қарапайым тексерулерден өту үшін қалаға баруға мәжбүр. Кейбір сарапшылар жекеше емханаларда (мысалы, тым кішкентай кабинеттер) стандарттарды сақтау мәселелерін атап өтті.
Зерттеудің жалпы нәтижелері бойынша Маңғыстау облысында денсаулық сақтау саласын жақсарту және медициналық қызметтер көрсету мақсатында мыналар ұсынылады:
Дәрігерлердің мәртебесін көтеру және оларды мемлекеттік емханаларда жұмыс істеуге ынталандыру қажет. Зерттеу нәтижелері бойынша білікті дәрігерлерге мемлекеттік емханаларда жұмыс істеуге ынталандыру жеткіліксіз екені анық. Мәселе дәрігерлерді жеткіліксіз қамтамасыз ету болып табылады. Мемлекеттік медициналық мекемелердің дәрігерлерін әлеуметтік пакетпен қамтамасыз ету маңызды, мемлекеттік денсаулық сақтау қорларының арқасында мемлекеттік дәрігерлердің жалақысын көтеру үшін белгілі бір бюджетті қамтамасыз ету қажет. Басқа елдердегі медициналық мекемелермен ынтымақтаса отырып, Қазақстанда да, шетелде де курстар мен тағылымдамалардан өтуге қаражат бөлу арқылы дәрігерлерді оқыту, олардың біліктілігін арттыру да уәждеме болуы мүмкін. Сондай-ақ, дәрігерлердің балаларын балабақшаларда, секцияларда, үйірмелерде, мектептерде, жоғары оқу орындарында жеңілдіктермен қамтамасыз етуге болады, мысалы, белгілі бір санаттағы дәрігерлердің балаларына жеңілдіктер беру.
Облыста медициналық университет ашу қажет. Сарапшылар көбінесе медициналық университеттердің студенттері тек басқа салаларда оқи алатындығына байланысты, оқуды бітіргеннен кейін сол жақта қалып, жұмыс істеп, туған жеріне оралмайтынын атап өтті. Мейірбике қызметкерлерінің жетіспеушілігі де айтылды. Облыс орталығында филиал құру немесе тәуелсіз медициналық оқу орнын ашу қажет. Ол үшін мемлекетке оқу орнын салу және ұйымдастыру үшін бюджетті қолдау мақсатында жергілікті кәсіпкерлерді, денсаулық сақтау қорларын және басқа да қорларды тартуға болады.
Медициналық мекемелерде дәрігерлерге психологиялық қолдау және пациенттермен байланыс курстарын қамтамасыз ету. Дәрігерлер жұмысының ерекшелігін, пациенттердің өмірі мен тағдырына ерекше әсерін ескере отырып, өңірдің барлық медициналық мекемелерін білікті психологиялық қызметпен қамтамасыз ету, дәрігерлік ортада психологқа жүгіну мәдениетін енгізу қажет. Сонымен қатар, кейбір дәрігерлерде пациенттермен қарым-қатынас жасаудың жеке дағдылары жетіспейді, көптеген қақтығыстардың алдын алып, дәрігерлерге пациенттермен байланысу бойынша арнайы теориялық және практикалық оқыту түрінде қосымша көмек көрсету керек, бұл ретте дәрігерлер ақпаратты дұрыс ұсынуды, агрессивті пациенттермен қақтығыстардан аулақ болуды, пациенттерді қолдау және позитивті түрде баптауды үйренуі мүмкін. Көп жағдайда пациенттен қорықпауға және бейімделуге көмектесу үшін дәрігердің мейірімді және эмпатикалық көзқарасы жеткілікті.
Медициналық мекемелердің материалдық-техникалық жабдықталуына мониторинг жүргізу маңызды. Облыстың көптеген медициналық мекемелері қажетті техниканың жетіспеушілігінен немесе ескірген техникадан зардап шегеді, мысалы, ауылдық жерлерде, әсіресе дәрігерлер мен пациенттер қарапайым аппараттардың жетіспеушілігінен қиындық көреді, пациенттер облыс орталығына барып, одан да көп уақыт пен қаражат жоғалтады. Ескірген жедел жәрдем көліктері пациентті облыс орталығына жеткізу кезінде күтпеген бұзылуларға және пациенттің, сондай-ақ бірге жүретін персоналдың өміріне қауіп төндіреді. Бюджеттің шектеулі болуына қарамастан, мұнда халықтың жоғарғы топтарын, медициналық мекемелерді жабдықтауды жақсарту үшін демеуші бола алатын кәсіпкерлерді тартуға болады. Қаражаттың мақсатсыз жұмсалуына жол бермеу үшін барлық жақсартулар нақты жазылып, денсаулық сақтау басқармасы мен денсаулық сақтау министрлігіне есеп беруі керек.
Бұдан басқа, облыстың барлық жеке емханаларының стандарттарының сақталуын тексеру қажет, дәрігерлерді лайықты еңбек жағдайларымен, ал пациенттерді күту залдарында, тіркеу кезінде және дәрігердің кабинеттерінде стандартты медициналық мекеме үшін барлық қажетті жабдықтармен қамтамасыз ету маңызды.
Медицина қызметкерлерінің жұмысын оңтайландыру үшін пациенттер туралы ақпаратты енгізудің барлық қолданыстағы жүйелерін біріздендіру қажет. Кейбір дәрігерлер бірдей ақпаратты пациенттерді есепке алудың әртүрлі жүйелеріне екі рет енгізуді талап етеді, бұл олардың жұмысының тиімділігін айтарлықтай төмендетеді. Қазіргі заманғы цифрлық технологиялар бүкіл республика бойынша пациенттерді есепке алудың әмбебап жүйесін құруға мүмкіндік береді, басқа елдердің мысалында сапалы жүйені құру және дәрігерлерді қосымша бюрократиялық жұмыстан босату қажет.
Аймақты емдеу-сауықтыру шипажайлармен қамтамасыз ету. Көптеген респонденттер шипажайлардың жетіспеушілігін атап өтті, әсіресе бұл түрі сауықтыру күнделікті денсаулықты басқа жолдармен сақтау қиынға соғатын аға буын үшін қызықты және маңызды. Халықтың барлық топтары үшін қолжетімді қызметтері бар бірнеше шипажай ұйымдастыру қажет. Медицина қызметкерлерінің жұмыс тиімділігін арттыру үшін олардың өздерін және отбасыларын жылына бір рет шипажайға жолдамамен қамтамасыз етуге болады.
Халықтың аурушаңдығына мониторинг жүргізу. Мониторинг көмегімен облыста таралатын сырқаттанушылықты тексеру, ауруларды кешенді емдеу және алдын алу бағдарламаларын кейіннен енгізу үшін барлық жастағы халықты тексеру. МӘМС бағдарламасы арқылы барлық халықты тексеруді бақылауды қамтамасыз ету, қажетті дәрілік заттармен қамтамасыз ету, мемлекеттік емханаларда тегін негізде кешенді емдеу жүргізу үшін кәсіпорындар, бизнес иелері, тәрбие және оқу орындарымен байланыс орнату.
МӘМС бағдарламасы туралы халықтың хабардарлығын арттыру. Жалпы халыққа МӘМС ұғымы таныс болғанына және оның басым бөлігі бағдарламаның қатысушылары болып табылатынына қарамастан, бағдарламаға нақты не кіретінін, осы бағдарлама шеңберінде қандай медициналық қызметтерді және қандай емханаларда алуға болатынын бәрі бірдей біле бермейді. Халықты ақпараттық қолдау бойынша жан-жақты науқанды қайта жүргізу, емханаларды пациенттерге МӘМС бағдарламасын пайдалану мүмкіндіктері туралы хабарлауға, қажет болған жағдайда блогерлер, облыстың ықпал етушілері және қойылымдық роликтер арқылы халыққа МӘМС арқылы қалай қызмет көрсету керектігін көрнекі түрде көрсету қажет. Жалпы, қазіргі қоғам үшін, әсіресе жастар арасында, Үкіметке ақпараттандыру деңгейін көтеруге және жалпы халықтың едәуір бөлігін пайдалы ақпаратпен қамтамасыз етуге көмектесетін танымал блогерлердің пікірі маңызды, басқасымен қатар, олар адамдарды аурудың алдын алуға ынталандыра алады.
Медициналық қызметтерді бағалау бойынша халық арасында кешенді зерттеулер жүргізу. Саланың өзекті мәселелерін, халық пен медициналық персоналдың қажеттіліктерін тұрақты анықтауды қамтамасыз ету үшін мониторингтік тәртіппен сандық және сапалық зерттеулер жүргізу маңызды. Әртүрлі жас топтарының тұрғындары арасында фокус-топтық пікірталастар және сарапшылар арасында ми шабуылы түрінде қосымша зерттеулер жүргізуге болады, бұл денсаулық сақтау мен медициналық қызмет көрсетудің өзекті мәселелері бойынша барынша егжей-тегжейлі және айқын көрініс береді.